10- “Kur’an’ın bütün kelimat-ı İlâhiye içinde cihet-i ulviyetini…” cümlesinde “bütün kelimat-ı ilahiye” ifadesiyle kastedilen mana nedir?

İzahı: Cenab-ı Hakk’ın nasıl ki ilim, irade, kudret ve işitme gibi sıfatları gayr-ı mütenahidir ve sınırsızdır. Aynen öyle de zatî bir sıfat olan kelam sıfatı da nihayetsizdir ve sonsuzdur. Buna göre: Meleklere yapılan bütün ilhamlar bir nevi kelam-ı ilahidir. Yine insanlara yapılan bütün ilhamlar bir nevi kelam-i ilahi olup Allah-u Teâlâ’nın kuluyla bir çeşit konuşmasıdır. Hatta hayvanlara ve nebatata yapılan bütün ilhamlar dahi yine kelam-ı ilahinin bir nevidir ve Cenab-ı Hakk’ın kendine mahsus bir çeşit konuşmasıdır. Buna göre:
Bir arıya bal yapmasını ilham etmek bir nevi kelam-ı ilahidir.
Balığa yüzmesini öğretmek bir nevi kelam-ı ilahidir.
Meleklere yapacakları ibadetleri bildirmek bir nevi kelam-ı ilahidir.
İnsanın kalbine ilham olunan bütün manalar bir nevi kelam-ı ilahidir.
Hz. Azrail’e canını alacağı kulları bildirmek bir nevi kelam-ı ilahidir…
O ilahi kelam sayesinde balıklar yüzmeyi, kuşlar uçmayı öğrenir. Yine o kelam sayesinde, yolunu kaybedenler yolunu bulur; mahlûklar şerait-i hayatlarını öğrenir; varlıklar birbirinin imdadına koşar…
Sözün özü, bütün melekler Cenab-ı Hakk’ın konuşması sayesinde ibadet şekillerini öğrenirler ve vazifelerini yaparlar. Bütün insanlar o ilahi kelamın tecellisiyle kalplerinde nice manaları hissederler. Bütün hayvanat ve nebatat o ilahi kelam sayesinde hayat şartlarını öğrenirler, vazifelerini yaparlar. Hatta cansız varlıklar dahi bu ilahi kelama mazhar olurlar. Bu mazhariyetin keyfiyetini 2. Sözün şerhinde izah ettiğimizden bu meseleyi oraya havale ediyoruz.
Meleklere, insanlara, hayvanat ve nebatata hatta cemadata yapılan bütün ilhamlar bir nevi kelam- ı ilahi olduğu gibi, diğer bütün semavi kitaplar ve suhuflar da Cenab-ı Hakk’ın kelam sıfatının birer tecellisidir.
İşte Kur’an, izahını yaptığımız bütün ilahi kelimeler içinde cihet-i ulviyet taşıyan bir kelamdır ki, Üstadımız bu üstünlük cihetini dördüncü esasta beyan etmiştir.